صدمات ورزشی و آسیب‌های مفاصل
آسیب‌های ورزشی
ورزش کردن یا انجام تمرینات منظم برای سلامتی انسان مفید است اما گاهی می‌تواند باعث ایجاد صدمات مختلفی شود. آسیب‌های ناشی از ورزش معمولاً در بین قهرمانان، ورزشکاران حرفه‌ای و کسانی که به‌صورت غیرحرفه‌ای ورزش می‌کنند، دیده می‌شود. پس از خواندن این مقاله ممکن است این تصور را داشته باشید که ورزش کردن کار پرمخاطره‌ای است، اما اشتباه نکنید. هر گونه فعالیت بدنی حتی راه رفتن در یک مرکز خرید شامل خطراتی است. باید این مهم را به یاد داشته باشید که ورزش فوایدی دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید مثل:
- کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های جدی قلبی و سرطان
- بهبود وضعیت روحی و افزایش اعتمادبه‌نفس
- کمک به کنترل وزن
آسیب‌های ورزشی ممکن است در اثر یک تصادف یا حرکت سریع، عدم گرم کردن کافی قبل از ورزش، استفاده از یک وسیله نامناسب یا یک فن ورزشی غلط و البته تمرین و کار بیش از حد نیز به وجود بیاید.
اعضایی از بدن که در معرض صدمات ناشی از ورزش هستند
اعضای بدن ما زمانی که در معرض نیروی بیشتر از توان خود قرار می‌گیرند، مجروح می‌شوند. از جمله این اعضا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عضلات: کشیدگی و پارگی عضلات
- استخوان‌ها: شکستگی و دررفتگی
- مفاصل ران، زانو، شانه و مچ: ساییدگی و دررفتگی مفصل
- تاندون‌ها (اتصالات بین ماهیچه‌ها و استخوان‌ها): کشیدگی و پارگی تاندون‌ها
- غضروف (بافت سخت و انعطاف‌پذیری که سطح مفصل را می‌پوشاند و به استخوان‌ها اجازه می‌دهد روی هم حرکت کنند): از بین رفتن غضروف
- لیگامنت‌ها یا رباط‌ها (اتصالات بین استخوان‌ها): کشیدگی و پارگی لیگامنت‌ها
مفاصل بدن انسان که وظیفه اتصال اعضای مختلف و ایجاد حرکت را بر عهده دارند، ضعیف‌تر از دیگر اعضای بدن بوده و بیشتر تحت تأثیر صدمات ورزشی قرار می‌گیرند مثل مفصل زانو و ران که بسیار آسیب‌پذیرند.
چند دستورالعمل برای جلوگیری از صدمات ورزشی
گرم کردن و سرد کردن: هر تمرین ورزشی باید با گرم کردن شروع شده و با سرد کردن به پایان برسد. گرم کردن به بدن شما کمک می‌کند تا برای ورزش کردن آماده شود. راه‌هایی برای گرم کردن به شما پیشنهاد می‌شود:
- دوچرخه سواری
- طناب زدن
- درجا زدن
سرد کردن بعد از تمرین کمک می‌کند ضربان قلب شما به آرامی به حالت عادی باز گردد. پیاده روی به مدت ۱۵ دقیقه بعد از ورزش روش مناسبی برای سرد کردن است. انجام حرکات کششی: تمرینات کششی قبل و بعد از ورزش به انعطاف‌پذیری بدن شما کمک خواهد کرد. به صدای بدن خود گوش کنید: نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود. این فلسفه که حتماً باید درد را تحمل کنید تا ورزش مناسبی انجام داده باشید ممکن است به بدن شما صدمات شدیدی وارد کند. اگر احساس درد داشتید، تمرین را متوقف کرده و استراحت کنید. هیچگاه بیش از حد از بدن خود کار نکشید.
اگر دچار صدمه شده‌اید
چنانچه احساس درد در استخوان‌ها و مفاصل داشتید، فعالیت را متوقف کرده و به پزشک متخصص مراجعه کنید. بعضی صدمات ممکن است با کاهش وزن، فیزیوتراپی یا استراحت قابل درمان باشند. گاهی نیز ممکن است میزان جراحت به حدی باشد که نیاز به عمل جراحی در موضع صدمه‌دیده باشد؛ که این امر توسط پزشک شما تشخیص داده می‌شود. به طور کلی، شایع‌ترین جراحات ورزشی در مفاصل زانو و ران گزارش شده‌اند.
زانو
زانو از مهم‌ترین مفاصل بدن است مخصوصاً برای ورزشکاران حرفه‌ای زیرا در مفصل زانو استخوان‌ها با توجه به ارتباط ضعیفی که با یکدیگر دارند، بسیار آسیب‌پذیر هستند. به خاطر پیچیده بودن ساختار زانو و تحمل وزن بدن، این مفصل شدیداً تحت تأثیر است و سالانه افراد زیادی تحت درمان‌های مختلف زانو قرار می‌گیرند. بسیاری از مشکلات زانو با درمان‌های ساده‌ای مثل استراحت کردن و توانبخشی (فیزیوتراپی) قابل درمان هستند؛ اما گاهی بعضی صدمات جدی‌تر نیاز به درمان جراحی دارند.
آناتومی زانو
زانو یکی از بزرگترین مفاصل در بدن است و از چهار جزء اصلی استخوان‌ها، غضروف، لیگامنت‌ها و تاندون‌ها ساخته شده است. مفصل زانو استخوان فمور (ران) را به استخوان ساق پا وصل می‌کند. تاندون‌ها استخوان‌های زانو را به ماهیچه‌های پا متصل می‌کنند. لیگامنت‌ها یا رباط‌ها استخوان‌های زانو را به هم متصل کرده و پایداری زانو را تأمین می‌کنند. دو قطعه C شکل از غضروف که روی برآمدگی‌های استخوان تیبیا (Tibia) قرار دارند، مینیسک (Menisc) نامیده می‌شوند. مینیسک مثل فنر عمل کرده و وظیفه جذب شوک‌های وارده بین استخوان فمور و تیبیا را دارد. 
آسیب‌های شایع زانو و روش‌های درمان آن
آسیب‌های شایع زانو شامل شکستگی اطراف زانو، دررفتگی، رگ به رگ شدن، پارگی بافت‌های نرم مثل رباط صلیبی و پارگی مینیسک است. درد و تورم شایع‌ترین علائم آسیب زانو هستند. علاوه بر این زانو ممکن است در هم قفل شود و امکان حرکت و راه رفتن را از فرد آسیب‌دیده بگیرد. روش‌های درمان آسیب‌های زانو بر اساس شدت صدمات وارده می‌تواند غیر جراحی یا جراحی باشد.
روش‌های غیر جراحی
- درمان دارویی: داروهای ضد التهاب می‌توانند برای کاهش التهاب مورد استفاده قرار گیرند. داروهای معمول شامل ایبوپروفن، موترین، ناپروکسن و متیل پردنیزولون هستند. البته این نوع درمان ممکن است تمام نقاط بدن را تحت تأثیر قرار دهد. کمپرس یخ یا سرما درمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرما منجر به کاهش التهاب و علائم خواهد شد.
- تزریق مستقیم: تزریق استرویید به طور مستقیم در مفصل می‌تواند برای کاهش التهاب و درد مورد استفاده قرار گیرد. تزریق‌های دیگر مانند اسید هیالورونیک به عنوان مایع مفصلی نیز بسیار مفید هستند که وظیفه روان کنندگی و کاهش تورم را در مفصل ایفا می‌کند. اثربخشی درمان به‌وسیله تزریق مستقیم به میزان شدت جراحت بستگی دارد. به طور معمول درمان از 3-2 روز تا چند هفته و چند ماه ممکن است به طول بی‌انجامد.
در موارد زیر ممکن است علاوه بر درمان‌های غیر جراحی نیاز به انجام جراحی نیز باشد.
روش‌های جراحی
شکستگی اطراف زانو
شکستگی زانو شامل شکستن هر یک از استخوان‌های تشکیل‌دهنده زانو است. اکثر مردم وقتی به شکستگی اطراف زانو فکر می‌کنند به یاد شکستگی کشکک می‌افتند اما در واقعیت یک شکستگی زانو می‌تواند هر نوع شکست استخوان اطراف زانو باشد از جمله استخوان درشت‌نی (ساق) و استخوان فمور (ران). شکستگی می‌تواند علل مختلفی داشته باشد اما از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به صدمات ورزشی، حوادث و تصادفات خودرو و سقوط از ارتفاع اشاره کرد. میزان و نوع شکست با گرفتن عکس رادیولوژی مشخص خواهد شد. از مهم‌ترین علائم شکست استخوان نیز احساس درد شدید در زانو و تورم این ناحیه است. همچنین بعضی مواقع ممکن است زانو دچار تغییر شکل شود. در این شرایط، روش‌های درمان عبارتند از:
- ثابت کردن محل شکستگی: در درمان شکستگی زانو، تثبیت شکستگی به دو روش غیر جراحی و جراحی انجام می‌شود. اگر استخوان شکسته شده توسط نیروی وارده از آسیب جابه‌جا نشده باشد ممکن است نیاز به جراحی نداشته باشید و درمان، با ثابت کردن محل آسیب به‌وسیله گچ گرفتن یا آتل بستن انجام شود. این روش زانو را به طور مستقیم تا التیام کامل حفظ خواهد کرد و ممکن است ۶ تا ۸ هفته طول بکشد. در این مدت قادر نخواهید بود به‌راحتی روی پایتان بایستید، باید بیشتر استراحت کرده و برای راه رفتن از عصا استفاده کنید.
- درمان شکستگی با جراحی: اگر استخوان شکسته شده، از موضع جدا و جابه‌جا شده باشد به احتمال زیاد نیاز به جراحی دارید. شکستگی‌های باز باعث می‌شود تکه‌های استخوان یا حتی بافت‌های دیگر در تماس با محیط خارجی قرار گیرند بنابراین در این شرایط نیاز به فوریت‌های پزشکی وجود دارد. یک جراح ممکن است روش‌های مختلفی را برای قرار دادن استخوان در محل صحیح استفاده کند:
- ثابت کردن داخلی: در این روش ابتدا قطعات استخوان به وضعیت طبیعی خود برگردانده شده سپس با تجهیزات تثبیت‌کننده (Fixator Device) مثل میله (Rod) یا پیچ و پلاک (Plate and Screw) ثابت می‌شوند. میله‌های مورد استفاده در درمان‌های ارتوپدی، داخل حفره توخالی مرکز استخوان قرار می‌گیرند.
- علاوه بر میله از صفحاتی به نام پلاک یا پلیت نیز استفاده می‌شود. پلیت قسمت‌های شکسته شده استخوان را کنار هم قرار می‌دهد، روی سطح خارجی استخوان قرار می‌گیرد و به‌وسیله پیچ به آن متصل می‌شود. پیچ و پلیت عموماً برای شکستگی‌های داخل مفصل استفاده می‌شوند. اگر شکستگی طوری رخ دهد که استخوان‌های مفصل از محل اصلی خود حرکت کنند، برای نگه‌داشتن تکه‌های استخوان شکسته کنار یکدیگر معمولاً از پلیت استفاده می‌شود.
- ثابت کردن خارجی: در بعضی موارد، بافت نرم به حدی ضعیف است که استفاده از یک میله یا پلیت سلامت بیمار را تهدید می‌کند یا ممکن است زمان کافی برای انجام عمل جراحی و قرار دادن تثبیت‌کننده‌های داخلی نباشد. در این مواقع از تثبیت‌کننده خارجی استفاده می‌کنند. میله‌هایی (Pin) از سطح پوست وارد محل شکستگی شده و میله خارجی را به‌وسیله پیچ یا پین به مرکز استخوان متصل می‌کنند. میله و سوزن‌ها در خارج از پوست با بست‌هایی به هم وصل می‌شوند. این نوع تثبیت‌کننده‌های استخوان بعد از بهبودی بیمار، از موضع خارج می‌شوند. از مزایای این فیکساتور می‌توان به سرعت بالا و سهولت انجام عمل و البته کاهش خطر ابتلا به عفونت در محل شکستگی اشاره نمود.
دررفتگی
این آسیب نسبتاً نادر، ناشی از جابجایی بین استخوان ران و درشت‌نی است. دررفتگی بسیار خطرناک است زیرا ممکن است باعث آسیب جدی در عروق خونی شود. دررفتگی زانو در بین جوانان ورزشکار بسیار شایع است. این عارضه باعث سستی لیگامنت‌ها شده و اگر یکبار اتفاق بیفتد ممکن است دوباره تکرار شود. دررفتگی زانو با درد و تورم شدید همراه است. درمان دررفتگی معمولاً بدون جراحی انجام می‌شود مگر اینکه در موضع آسیب علاوه بر دررفتگی، شکستگی نیز وجود داشته باشد. دررفتگی باید هر چه سریع‌تر جا انداخته شود. برای این کار نیازی به بیهوشی یا بی‌حسی نیست. چنانچه بافت‌های موجود در مفصل بین قطعات دررفته جابه‌جا شده باشد، نیاز به عمل جراحی خواهد بود. بعد از اینکه استخوان در محل خود جا انداخته شد باید مدتی بی‌حرکت شود. طی چند جلسه فیزیوتراپی، بیمار به حالت اولیه خود برمی‌گردد.
رگ به رگ شدن یا پارگی رباط
رگ به رگ شدن زانو وقتی رخ می‌دهد که زانوی شما به طور ناگهانی بچرخد یا کشیده شود. لیگامنت‌ها یا همان رباط‌ها اغلب در اثر یک حرکت ورزشی رگ به رگ می‌شوند. در حقیقت رگ به رگ شدن زانو همان آسیب به رباط‌های زانو است. مدت زمان درمان و بازگشت زانو به حالت اولیه بستگی به میزان جراحت دارد. از مهم‌ترین علائم رگ به رگ شدن زانو می‌توان به کاهش دامنه حرکت زانو، سخت‌تر شدن حرکت آن، احساس درد و حساسیت در این ناحیه اشاره کرد. زانو دارای چهار لیگامنت یا رباط اصلی است که عبارتند از:
- رباط صلیبی قدامی (ACL) استخوان فمور را از لغزش به پشت استخوان درشت‌نی محافظت می‌کند.
- رباط صلیبی خلفی (PCL) مانع از لغزش استخوان درشت‌نی به طرف جلو می‌شود.
- رباط جانبی داخلی (MCL) مانع از حرکت استخوان فمور به طرفین خواهد شد.
- رباط جانبی خارجی (LCL) مانع از حرکت استخوان فمور به طرفین خواهد شد.
رگ به رگ شدن باعث ایجاد پارگی‌های بسیار ریزی در لیگامنت‌ها می‌شود. این پارگی‌ها توانایی لیگامنت‌ها را کاهش داده و ایجاد ضعف و خشکی در حرکت مفصل زانو می‌کنند. برای از بین بردن درد و تورم زانو ممکن است پوشیدن زانوبند و مصرف داروی ضد التهاب مفید باشد. با یک برنامه فیزیوتراپی مناسب، بیمار به‌تدریج می‌تواند به حالت اول بازگردد. گاهی ممکن است آسیب به لیگامنت‌ها به حدی باشد که باعث پاره شدن آن‌ها شده و برای ترمیم نیاز به عمل جراحی باشد.
تعویض مفصل یا آرتروپلاستی Arthroplasty
آخرین و قطعی‌ترین درمان برای ضایعات مفصل زانو، جراحی و تعویض مفصل است. چنانچه هیچ یک از روش‌های غیر جراحی پاسخگوی مشکل بیمار نباشد، از مفصل مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش با خارج کردن مفصل آسیب‌دیده و جایگزینی مفصل مصنوعی، بیمار بعد از مدت کوتاهی می‌تواند به زندگی عادی بازگشته و به راحتی فعالیت کند. در این جراحی یک برش در ناحیه مفصل ایجاد شده به طوری که موضع آسیب کاملاً قابل بررسی باشد. مفصل زانو تخلیه شده و بعد از پاکسازی محل، مفصل مصنوعی قرار می‌گیرد. جزء بالایی مفصل در کانال استخوان ران قرار می‌گیرد و به‌وسیله سیمان استخوانی در محل سفت می‌شود. جزء پایینی نیز در کانال استخوان ساق قرار می‌گیرد و فضاهای خالی باقیمانده با سیمان استخوان پُر می‌شود. 
مراقبت‌های بعد از جراحی مفصل زانو
در ابتدا می‌توانید به کمک عصا یا واکر راه بروید. معمولاً بعد از یک هفته می‌توانید بدون وابستگی به عصا یا فرد دیگر به‌آرامی راه بروید. در طول اقامت در بیمارستان یک فیزیوتراپیست به شما آموزش می‌دهد که چطور مفصل زانو را تقویت کنید. تمرینات خود را حتماً با مشورت فیزیوتراپ انجام دهید تا از عوارضی مثل دررفتگی مفصل جدید خود جلوگیری کنید. توجه داشته باشید در روزهای اولیه بعد از جراحی احساس درد و ناراحتی کاملاً طبیعی است و پاهای شما متورم خواهند شد.
مراقبت در منزل
در منزل نیاز به مراقبت و کمک دارید. اگر زود خسته شدید نگران نباشید؛ شما جراحی بزرگی داشته‌اید. مهم‌ترین کار در مراقبت‌های بعد از جراحی در منزل، انجام منظم تمرینات فیزیوتراپی است که قبلاً توسط فیزیوتراپیست شما برنامه‌ریزی شده است.
دستورالعمل‌های عمومی بعد از جراحی زانو
- پانسمان باید هر چند وقت یکبار تعویض شود. فاصله زمانی بین تعویض پانسمان‌ها را پزشک مشخص می‌کند. معمولاً بخیه‌ها بعد از دو هفته خارج می‌شوند. تا وقتی‌که زخم کاملاً خشک نشده و بخیه‌ها خارج نشده‌اند بهتر است اجازه ندهید با آب تماس پیدا کند.
- در چند ماه اول بعد از عمل مختصری تورم در محل عمل وجود دارد که امری طبیعی است ولی هر گونه افزایش تورم باید به اطلاع پزشک معالج رسانده شود.
- بی‌اشتهایی تا چند هفته بعد از عمل وجود دارد. بهتر است از مواد غذایی حاوی آهن زیاد و میوه استفاده کنید. آب زیاد بنوشید. مواد حاوی مقادیر زیاد ویتامین K مثل کلم بروکلی، جگر، لوبیا سبز، سویا، اسفناج، کلم، گل‌کلم، کاهو، عدس و پیاز را مصرف نکنید. الکل ننوشید و از قهوه کمتر استفاده کنید.
- هر وقت کار دندانپزشکی برای شما انجام می‌شود باید به دندانپزشک خود اطلاع دهید که در بدنتان مفصل مصنوعی وجود دارد تا برای مدتی برای شما داروی آنتی‌بیوتیک تجویز کند چون میکروب‌ها می‌توانند حین اعمال دندانپزشکی از راه خون به محل مفصل مصنوعی انتقال یافته و در آن محل ایجاد عفونت کنند. علائم عفونت در ناحیه مفصل مصنوعی عبارتند از:
-
- تب و لرز
- ترشح از زخم
- قرمزی و تورم در محل زخم جراحی
- درد بیش از حد
در این موارد، بیمار باید فوراً به پزشک معالج خود اطلاع دهد.
- داروهایی برای جلوگیری از لخته شدن خون در اندام‌های تحتانی تجویز می‌شود. این داروها تا مدت زمانی که پزشک مشخص کرده است باید مصرف شوند. وقوع علائم زیر ممکن است به علت تشکیل لخته در عروق اندام تحتانی باشد. با مشاهده این علائم باید بلافاصله به پزشک معالج خود مراجعه نمایید:
-
- درد ساق
- قرمزی ساق
- تورم ساق یا ران
ران
مفصل ران یا هیپ یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است. در هر طرف لگن یک مفصل ران قرار دارد که متصل‌کننده تنه به اندام تحتانی است. مفصل ران وظیفه اصلی حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد. فشار بیش از حد به هیپ و انجام نادرست حرکات ورزشی می‌تواند باعث تورم و آب آوردن مفصل و التهاب تاندون‌ها شود. این عارضه در محل مفصل ران ایجاد درد شدیدی خواهد کرد. ورزشکاران حرفه‌ای به‌ویژه فوتبالیست‌ها با این درد آشنا هستند. همانند آسیب‌های مفصل زانو، مفصل ران آسیب دیده نیز می‌تواند به روش غیر جراحی یا جراحی درمان شود.
منابع
آسیب‌های ورزشی
ورزش کردن یا انجام تمرینات منظم برای سلامتی انسان مفید است اما گاهی می‌تواند باعث ایجاد صدمات مختلفی شود. آسیب‌های ناشی از ورزش معمولاً در بین قهرمانان، ورزشکاران حرفه‌ای و کسانی که به‌صورت غیرحرفه‌ای ورزش می‌کنند، دیده می‌شود. پس از خواندن این مقاله ممکن است این تصور را داشته باشید که ورزش کردن کار پرمخاطره‌ای است، اما اشتباه نکنید. هر گونه فعالیت بدنی حتی راه رفتن در یک مرکز خرید شامل خطراتی است. باید این مهم را به یاد داشته باشید که ورزش فوایدی دارد که نمی‌توان از آن چشم پوشید مثل:
- کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های جدی قلبی و سرطان
- بهبود وضعیت روحی و افزایش اعتمادبه‌نفس
- کمک به کنترل وزن
آسیب‌های ورزشی ممکن است در اثر یک تصادف یا حرکت سریع، عدم گرم کردن کافی قبل از ورزش، استفاده از یک وسیله نامناسب یا یک فن ورزشی غلط و البته تمرین و کار بیش از حد نیز به وجود بیاید.
اعضایی از بدن که در معرض صدمات ناشی از ورزش هستند
اعضای بدن ما زمانی که در معرض نیروی بیشتر از توان خود قرار می‌گیرند، مجروح می‌شوند. از جمله این اعضا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عضلات: کشیدگی و پارگی عضلات
- استخوان‌ها: شکستگی و دررفتگی
- مفاصل ران، زانو، شانه و مچ: ساییدگی و دررفتگی مفصل
- تاندون‌ها (اتصالات بین ماهیچه‌ها و استخوان‌ها): کشیدگی و پارگی تاندون‌ها
- غضروف (بافت سخت و انعطاف‌پذیری که سطح مفصل را می‌پوشاند و به استخوان‌ها اجازه می‌دهد روی هم حرکت کنند): از بین رفتن غضروف
- لیگامنت‌ها یا رباط‌ها (اتصالات بین استخوان‌ها): کشیدگی و پارگی لیگامنت‌ها
مفاصل بدن انسان که وظیفه اتصال اعضای مختلف و ایجاد حرکت را بر عهده دارند، ضعیف‌تر از دیگر اعضای بدن بوده و بیشتر تحت تأثیر صدمات ورزشی قرار می‌گیرند مثل مفصل زانو و ران که بسیار آسیب‌پذیرند.
چند دستورالعمل برای جلوگیری از صدمات ورزشی
گرم کردن و سرد کردن: هر تمرین ورزشی باید با گرم کردن شروع شده و با سرد کردن به پایان برسد. گرم کردن به بدن شما کمک می‌کند تا برای ورزش کردن آماده شود. راه‌هایی برای گرم کردن به شما پیشنهاد می‌شود:
- دوچرخه سواری
- طناب زدن
- درجا زدن
سرد کردن بعد از تمرین کمک می‌کند ضربان قلب شما به آرامی به حالت عادی باز گردد. پیاده روی به مدت ۱۵ دقیقه بعد از ورزش روش مناسبی برای سرد کردن است. انجام حرکات کششی: تمرینات کششی قبل و بعد از ورزش به انعطاف‌پذیری بدن شما کمک خواهد کرد. به صدای بدن خود گوش کنید: نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود. این فلسفه که حتماً باید درد را تحمل کنید تا ورزش مناسبی انجام داده باشید ممکن است به بدن شما صدمات شدیدی وارد کند. اگر احساس درد داشتید، تمرین را متوقف کرده و استراحت کنید. هیچگاه بیش از حد از بدن خود کار نکشید.
اگر دچار صدمه شده‌اید
چنانچه احساس درد در استخوان‌ها و مفاصل داشتید، فعالیت را متوقف کرده و به پزشک متخصص مراجعه کنید. بعضی صدمات ممکن است با کاهش وزن، فیزیوتراپی یا استراحت قابل درمان باشند. گاهی نیز ممکن است میزان جراحت به حدی باشد که نیاز به عمل جراحی در موضع صدمه‌دیده باشد؛ که این امر توسط پزشک شما تشخیص داده می‌شود. به طور کلی، شایع‌ترین جراحات ورزشی در مفاصل زانو و ران گزارش شده‌اند.
زانو
زانو از مهم‌ترین مفاصل بدن است مخصوصاً برای ورزشکاران حرفه‌ای زیرا در مفصل زانو استخوان‌ها با توجه به ارتباط ضعیفی که با یکدیگر دارند، بسیار آسیب‌پذیر هستند. به خاطر پیچیده بودن ساختار زانو و تحمل وزن بدن، این مفصل شدیداً تحت تأثیر است و سالانه افراد زیادی تحت درمان‌های مختلف زانو قرار می‌گیرند. بسیاری از مشکلات زانو با درمان‌های ساده‌ای مثل استراحت کردن و توانبخشی (فیزیوتراپی) قابل درمان هستند؛ اما گاهی بعضی صدمات جدی‌تر نیاز به درمان جراحی دارند.
آناتومی زانو
زانو یکی از بزرگترین مفاصل در بدن است و از چهار جزء اصلی استخوان‌ها، غضروف، لیگامنت‌ها و تاندون‌ها ساخته شده است. مفصل زانو استخوان فمور (ران) را به استخوان ساق پا وصل می‌کند. تاندون‌ها استخوان‌های زانو را به ماهیچه‌های پا متصل می‌کنند. لیگامنت‌ها یا رباط‌ها استخوان‌های زانو را به هم متصل کرده و پایداری زانو را تأمین می‌کنند. دو قطعه C شکل از غضروف که روی برآمدگی‌های استخوان تیبیا (Tibia) قرار دارند، مینیسک (Menisc) نامیده می‌شوند. مینیسک مثل فنر عمل کرده و وظیفه جذب شوک‌های وارده بین استخوان فمور و تیبیا را دارد.
آسیب‌های شایع زانو و روش‌های درمان آن
آسیب‌های شایع زانو شامل شکستگی اطراف زانو، دررفتگی، رگ به رگ شدن، پارگی بافت‌های نرم مثل رباط صلیبی و پارگی مینیسک است. درد و تورم شایع‌ترین علائم آسیب زانو هستند. علاوه بر این زانو ممکن است در هم قفل شود و امکان حرکت و راه رفتن را از فرد آسیب‌دیده بگیرد. روش‌های درمان آسیب‌های زانو بر اساس شدت صدمات وارده می‌تواند غیر جراحی یا جراحی باشد.
روش‌های غیر جراحی
- درمان دارویی: داروهای ضد التهاب می‌توانند برای کاهش التهاب مورد استفاده قرار گیرند. داروهای معمول شامل ایبوپروفن، موترین، ناپروکسن و متیل پردنیزولون هستند. البته این نوع درمان ممکن است تمام نقاط بدن را تحت تأثیر قرار دهد. کمپرس یخ یا سرما درمانی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. سرما منجر به کاهش التهاب و علائم خواهد شد.
- تزریق مستقیم: تزریق استرویید به طور مستقیم در مفصل می‌تواند برای کاهش التهاب و درد مورد استفاده قرار گیرد. تزریق‌های دیگر مانند اسید هیالورونیک به عنوان مایع مفصلی نیز بسیار مفید هستند که وظیفه روان کنندگی و کاهش تورم را در مفصل ایفا می‌کند. اثربخشی درمان به‌وسیله تزریق مستقیم به میزان شدت جراحت بستگی دارد. به طور معمول درمان از 3-2 روز تا چند هفته و چند ماه ممکن است به طول بی‌انجامد.
در موارد زیر ممکن است علاوه بر درمان‌های غیر جراحی نیاز به انجام جراحی نیز باشد.
روش‌های جراحی
شکستگی اطراف زانو
شکستگی زانو شامل شکستن هر یک از استخوان‌های تشکیل‌دهنده زانو است. اکثر مردم وقتی به شکستگی اطراف زانو فکر می‌کنند به یاد شکستگی کشکک می‌افتند اما در واقعیت یک شکستگی زانو می‌تواند هر نوع شکست استخوان اطراف زانو باشد از جمله استخوان درشت‌نی (ساق) و استخوان فمور (ران). شکستگی می‌تواند علل مختلفی داشته باشد اما از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به صدمات ورزشی، حوادث و تصادفات خودرو و سقوط از ارتفاع اشاره کرد. میزان و نوع شکست با گرفتن عکس رادیولوژی مشخص خواهد شد. از مهم‌ترین علائم شکست استخوان نیز احساس درد شدید در زانو و تورم این ناحیه است. همچنین بعضی مواقع ممکن است زانو دچار تغییر شکل شود. در این شرایط، روش‌های درمان عبارتند از:
- ثابت کردن محل شکستگی: در درمان شکستگی زانو، تثبیت شکستگی به دو روش غیر جراحی و جراحی انجام می‌شود. اگر استخوان شکسته شده توسط نیروی وارده از آسیب جابه‌جا نشده باشد ممکن است نیاز به جراحی نداشته باشید و درمان، با ثابت کردن محل آسیب به‌وسیله گچ گرفتن یا آتل بستن انجام شود. این روش زانو را به طور مستقیم تا التیام کامل حفظ خواهد کرد و ممکن است ۶ تا ۸ هفته طول بکشد. در این مدت قادر نخواهید بود به‌راحتی روی پایتان بایستید، باید بیشتر استراحت کرده و برای راه رفتن از عصا استفاده کنید.
- درمان شکستگی با جراحی: اگر استخوان شکسته شده، از موضع جدا و جابه‌جا شده باشد به احتمال زیاد نیاز به جراحی دارید. شکستگی‌های باز باعث می‌شود تکه‌های استخوان یا حتی بافت‌های دیگر در تماس با محیط خارجی قرار گیرند بنابراین در این شرایط نیاز به فوریت‌های پزشکی وجود دارد. یک جراح ممکن است روش‌های مختلفی را برای قرار دادن استخوان در محل صحیح استفاده کند:
- ثابت کردن داخلی: در این روش ابتدا قطعات استخوان به وضعیت طبیعی خود برگردانده شده سپس با تجهیزات تثبیت‌کننده (Fixator Device) مثل میله (Rod) یا پیچ و پلاک (Plate and Screw) ثابت می‌شوند. میله‌های مورد استفاده در درمان‌های ارتوپدی، داخل حفره توخالی مرکز استخوان قرار می‌گیرند.
- علاوه بر میله از صفحاتی به نام پلاک یا پلیت نیز استفاده می‌شود. پلیت قسمت‌های شکسته شده استخوان را کنار هم قرار می‌دهد، روی سطح خارجی استخوان قرار می‌گیرد و به‌وسیله پیچ به آن متصل می‌شود. پیچ و پلیت عموماً برای شکستگی‌های داخل مفصل استفاده می‌شوند. اگر شکستگی طوری رخ دهد که استخوان‌های مفصل از محل اصلی خود حرکت کنند، برای نگه‌داشتن تکه‌های استخوان شکسته کنار یکدیگر معمولاً از پلیت استفاده می‌شود.
- ثابت کردن خارجی: در بعضی موارد، بافت نرم به حدی ضعیف است که استفاده از یک میله یا پلیت سلامت بیمار را تهدید می‌کند یا ممکن است زمان کافی برای انجام عمل جراحی و قرار دادن تثبیت‌کننده‌های داخلی نباشد. در این مواقع از تثبیت‌کننده خارجی استفاده می‌کنند. میله‌هایی (Pin) از سطح پوست وارد محل شکستگی شده و میله خارجی را به‌وسیله پیچ یا پین به مرکز استخوان متصل می‌کنند. میله و سوزن‌ها در خارج از پوست با بست‌هایی به هم وصل می‌شوند. این نوع تثبیت‌کننده‌های استخوان بعد از بهبودی بیمار، از موضع خارج می‌شوند. از مزایای این فیکساتور می‌توان به سرعت بالا و سهولت انجام عمل و البته کاهش خطر ابتلا به عفونت در محل شکستگی اشاره نمود.
دررفتگی
این آسیب نسبتاً نادر، ناشی از جابجایی بین استخوان ران و درشت‌نی است. دررفتگی بسیار خطرناک است زیرا ممکن است باعث آسیب جدی در عروق خونی شود. دررفتگی زانو در بین جوانان ورزشکار بسیار شایع است. این عارضه باعث سستی لیگامنت‌ها شده و اگر یکبار اتفاق بیفتد ممکن است دوباره تکرار شود. دررفتگی زانو با درد و تورم شدید همراه است. درمان دررفتگی معمولاً بدون جراحی انجام می‌شود مگر اینکه در موضع آسیب علاوه بر دررفتگی، شکستگی نیز وجود داشته باشد. دررفتگی باید هر چه سریع‌تر جا انداخته شود. برای این کار نیازی به بیهوشی یا بی‌حسی نیست. چنانچه بافت‌های موجود در مفصل بین قطعات دررفته جابه‌جا شده باشد، نیاز به عمل جراحی خواهد بود. بعد از اینکه استخوان در محل خود جا انداخته شد باید مدتی بی‌حرکت شود. طی چند جلسه فیزیوتراپی، بیمار به حالت اولیه خود برمی‌گردد.
رگ به رگ شدن یا پارگی رباط
رگ به رگ شدن زانو وقتی رخ می‌دهد که زانوی شما به طور ناگهانی بچرخد یا کشیده شود. لیگامنت‌ها یا همان رباط‌ها اغلب در اثر یک حرکت ورزشی رگ به رگ می‌شوند. در حقیقت رگ به رگ شدن زانو همان آسیب به رباط‌های زانو است. مدت زمان درمان و بازگشت زانو به حالت اولیه بستگی به میزان جراحت دارد. از مهم‌ترین علائم رگ به رگ شدن زانو می‌توان به کاهش دامنه حرکت زانو، سخت‌تر شدن حرکت آن، احساس درد و حساسیت در این ناحیه اشاره کرد. زانو دارای چهار لیگامنت یا رباط اصلی است که عبارتند از:
- رباط صلیبی قدامی (ACL) استخوان فمور را از لغزش به پشت استخوان درشت‌نی محافظت می‌کند.
- رباط صلیبی خلفی (PCL) مانع از لغزش استخوان درشت‌نی به طرف جلو می‌شود.
- رباط جانبی داخلی (MCL) مانع از حرکت استخوان فمور به طرفین خواهد شد.
- رباط جانبی خارجی (LCL) مانع از حرکت استخوان فمور به طرفین خواهد شد.
رگ به رگ شدن باعث ایجاد پارگی‌های بسیار ریزی در لیگامنت‌ها می‌شود. این پارگی‌ها توانایی لیگامنت‌ها را کاهش داده و ایجاد ضعف و خشکی در حرکت مفصل زانو می‌کنند. برای از بین بردن درد و تورم زانو ممکن است پوشیدن زانوبند و مصرف داروی ضد التهاب مفید باشد. با یک برنامه فیزیوتراپی مناسب، بیمار به‌تدریج می‌تواند به حالت اول بازگردد. گاهی ممکن است آسیب به لیگامنت‌ها به حدی باشد که باعث پاره شدن آن‌ها شده و برای ترمیم نیاز به عمل جراحی باشد.
تعویض مفصل یا آرتروپلاستی Arthroplasty
آخرین و قطعی‌ترین درمان برای ضایعات مفصل زانو، جراحی و تعویض مفصل است. چنانچه هیچ یک از روش‌های غیر جراحی پاسخگوی مشکل بیمار نباشد، از مفصل مصنوعی استفاده می‌شود. در این روش با خارج کردن مفصل آسیب‌دیده و جایگزینی مفصل مصنوعی، بیمار بعد از مدت کوتاهی می‌تواند به زندگی عادی بازگشته و به راحتی فعالیت کند. در این جراحی یک برش در ناحیه مفصل ایجاد شده به طوری که موضع آسیب کاملاً قابل بررسی باشد. مفصل زانو تخلیه شده و بعد از پاکسازی محل، مفصل مصنوعی قرار می‌گیرد. جزء بالایی مفصل در کانال استخوان ران قرار می‌گیرد و به‌وسیله سیمان استخوانی در محل سفت می‌شود. جزء پایینی نیز در کانال استخوان ساق قرار می‌گیرد و فضاهای خالی باقیمانده با سیمان استخوان پُر می‌شود.
مراقبت‌های بعد از جراحی مفصل زانو
در ابتدا می‌توانید به کمک عصا یا واکر راه بروید. معمولاً بعد از یک هفته می‌توانید بدون وابستگی به عصا یا فرد دیگر به‌آرامی راه بروید. در طول اقامت در بیمارستان یک فیزیوتراپیست به شما آموزش می‌دهد که چطور مفصل زانو را تقویت کنید. تمرینات خود را حتماً با مشورت فیزیوتراپ انجام دهید تا از عوارضی مثل دررفتگی مفصل جدید خود جلوگیری کنید. توجه داشته باشید در روزهای اولیه بعد از جراحی احساس درد و ناراحتی کاملاً طبیعی است و پاهای شما متورم خواهند شد.
مراقبت در منزل
در منزل نیاز به مراقبت و کمک دارید. اگر زود خسته شدید نگران نباشید؛ شما جراحی بزرگی داشته‌اید. مهم‌ترین کار در مراقبت‌های بعد از جراحی در منزل، انجام منظم تمرینات فیزیوتراپی است که قبلاً توسط فیزیوتراپیست شما برنامه‌ریزی شده است.
دستورالعمل‌های عمومی بعد از جراحی زانو
- پانسمان باید هر چند وقت یکبار تعویض شود. فاصله زمانی بین تعویض پانسمان‌ها را پزشک مشخص می‌کند. معمولاً بخیه‌ها بعد از دو هفته خارج می‌شوند. تا وقتی‌که زخم کاملاً خشک نشده و بخیه‌ها خارج نشده‌اند بهتر است اجازه ندهید با آب تماس پیدا کند.
- در چند ماه اول بعد از عمل مختصری تورم در محل عمل وجود دارد که امری طبیعی است ولی هر گونه افزایش تورم باید به اطلاع پزشک معالج رسانده شود.
- بی‌اشتهایی تا چند هفته بعد از عمل وجود دارد. بهتر است از مواد غذایی حاوی آهن زیاد و میوه استفاده کنید. آب زیاد بنوشید. مواد حاوی مقادیر زیاد ویتامین K مثل کلم بروکلی، جگر، لوبیا سبز، سویا، اسفناج، کلم، گل‌کلم، کاهو، عدس و پیاز را مصرف نکنید. الکل ننوشید و از قهوه کمتر استفاده کنید.
- هر وقت کار دندانپزشکی برای شما انجام می‌شود باید به دندانپزشک خود اطلاع دهید که در بدنتان مفصل مصنوعی وجود دارد تا برای مدتی برای شما داروی آنتی‌بیوتیک تجویز کند چون میکروب‌ها می‌توانند حین اعمال دندانپزشکی از راه خون به محل مفصل مصنوعی انتقال یافته و در آن محل ایجاد عفونت کنند. علائم عفونت در ناحیه مفصل مصنوعی عبارتند از:
-
- تب و لرز
- ترشح از زخم
- قرمزی و تورم در محل زخم جراحی
- درد بیش از حد
در این موارد، بیمار باید فوراً به پزشک معالج خود اطلاع دهد.
- داروهایی برای جلوگیری از لخته شدن خون در اندام‌های تحتانی تجویز می‌شود. این داروها تا مدت زمانی که پزشک مشخص کرده است باید مصرف شوند. وقوع علائم زیر ممکن است به علت تشکیل لخته در عروق اندام تحتانی باشد. با مشاهده این علائم باید بلافاصله به پزشک معالج خود مراجعه نمایید:
-
- درد ساق
- قرمزی ساق
- تورم ساق یا ران
ران
مفصل ران یا هیپ یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است. در هر طرف لگن یک مفصل ران قرار دارد که متصل‌کننده تنه به اندام تحتانی است. مفصل ران وظیفه اصلی حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد. فشار بیش از حد به هیپ و انجام نادرست حرکات ورزشی می‌تواند باعث تورم و آب آوردن مفصل و التهاب تاندون‌ها شود. این عارضه در محل مفصل ران ایجاد درد شدیدی خواهد کرد. ورزشکاران حرفه‌ای به‌ویژه فوتبالیست‌ها با این درد آشنا هستند. همانند آسیب‌های مفصل زانو، مفصل ران آسیب دیده نیز می‌تواند به روش غیر جراحی یا جراحی درمان شود.
